بینامتنی قرآنی در شعر عبد الوهاب البیاتی
چکیده
از دیرباز آموختن قرآن کریم و حفظ نمودن آن، یکی از رسوم رایج در مکتبخانهها بوده است؛ در نتیجه تمام شاعران و نویسندگان قدیم، از سالهای آغازین کودکی با قرآن کریم آشنا میشدند و آیات آن را به خاطر میسپردند. این شیوه تا پیش از رواج شیوههای آموزشی جدید، در کشورهای عربی ادامه داشت؛ بنابراین، چارچوب فکری کودکان بر اساس آموزههای قرآنی شکل میگرفت، «العلم فی الصغر کالنقش فی الحجر»؛ در نتیجه در ادبیات عربی دیوان شعری را نمیتوان یافت که ردپای قرآن کریم در لابهلای اشعار آن نمایان نباشد.
عبد الوهاب البیاتی ، شاعر برجستهی عراقی، از جمله شاعرانی است که از کودکی با آموزههای قرآنی آشنا شد و در سالهای جوانی، بر شالوده همین آموزهها، بنای ادبی بلندی را برافراشت. البته بایستی این نکته را یادآور شد که دلبستگی شاعر به میراث ادبیات عرفانی نیز یکی از دلایل استفادهی گستردهی وی از رموز و اشارات قرآنی میباشد؛ بنابراین در اشعار او، پدیدهی« بینامتنیت» (حضور متنی در متن دیگر) که در ادبیات عربی «تناص» نامیده میشود را بسیار مییابیم. بینامتنیت اشعار بیاتی با قرآن کریم به سه شیوه صورت میگیرد: 1- نفی جزئی یا اجترار 2- نفی متوازی یا امتصاص 3- نفی کلی یا حوار. پرکاربردترین شیوهی بینامتنی در اشعار بیاتی، از نوع نفی کلی یا حوار و کمکاربردترین آنها، از نوع نفی جزئی یا اجترار ميباشد.
كليد وا‍‍ژگان: قرآن كريم، بينامتني، نفي كلي، عبدالوهاب البياتي
[1] - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اراکq-mokhtari@araku.ac.ir
[2] - کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی از دانشگاه اراک sakine.ranjbaran@yahoo.com